Październikowa Opozycja Marsa 2020 zbliża się wielkimi krokami. Rośnie rozmiar kątowy tarczy planety, ujawniając coraz więcej szczegółów jej topografii. Stają się one dostępne do obserwacji nawet za pomocą przeciętnej jakości instrumentów. Maksymalny rozmiar kątowy Mars osiągnie 6 października, zaś opozycja nastąpi 13 października po północy.
Próby obserwacji szczegółów na tarczy Marsa nasuwają oczywiście pytania o to co na niej widać, albo odwrotnie – czy uda mi się zobaczyć konkretny obiekt? W pierwszym odruchu wiele osób sięga po mapy Marsa, dostępne choćby w internecie, w niezliczonej ilości wersji i ujęć. Szybko okazuje się jednak, że skala różnic między rozdzielczością obrazu w teleskopie, a precyzją szczegółów na mapach jest zbyt wielka, by odnieść widok w okularze albo nawet na zdjęciu wykonanym teleskopem, do mapy.
Dodatkowe utrudnienie stanowi problem „efektów albedo” i związany z nimi bałagan w stosowanej na mapach nomenklaturze. Pochodzi ona częściowo z czasów, gdy formacje na marsjańskich mapach wyznaczano na podstawie obserwowanych z Ziemi różnic jasności, co niekoniecznie pokrywa się z rzeczywistą morfologią terenu. Najbardziej znanym przykładem błędu polegającego na utożsamianiu różnic albedo z formacjami na powierzchni były słynne marsjańskie kanały.
Osobiście ułatwiam sobie zadanie dzieląc je na dwa etapy. W pierwszym, należy uzyskać obraz porównawczy pokazujący wizualizację tarczę planety tak, jak wygląda ona w rzeczywistości, w momencie obserwacji. Jakość i rozdzielczości obrazu musi pozwalać odnieść następnie szczegóły powierzchni do szczegółów na mapie.
Etap 1. Jak uzyskać wizualizację aktualnego obrazu tarczy Marsa?
Tu znowu mamy do wyboru sporo możliwości, spośród których przedstawię trzy, do których sam sięgam. Porównajmy efekty dla nocy z 16 września i momentu, w którym wykonane zostało pokazane wyżej zdjęcie.
Oprogramowanie Cartes du Ciel
Cartes du Ciel to mapa nieba wyposażona m.in. w funkcje generowania bieżącego wyglądu planet z uwzględnieniem ich położenia i oświetlenia. W wypadku Marsa program pokazuje realistyczną wizualizację 3D. Po ustawieniu mapy na odpowiednią datę i godzinę obserwacji odnajdujemy na niej Marsa. Klikamy i uzyskujemy wizualizację wraz z kompletem danych dotyczących położenia i widoczności planety:
Program można pobrać pod adresem https://www.ap-i.net/skychart
Solar System Simulator
Serwis internetowy przygotowany przez NASA (JPL) pozawala na wygenerowanie wizualizacji bardzo podobnej do efektu z Cartes du Ciel. Obliczenia wykonywane są w oparciu o uniwersalny czas koordynowany (UTC). Musimy zatem od wskazań zegarka odjąć 2 godziny w okresie letnim i godzinę w okresie zimowym. W okienku I want the body to take up... proponuję ustawiać wielkość tarczy na „50”. Pozwala to uzyskać maksymalnie duży obraz bez przycinania części biegunowych:
Serwis dostępny jest pod adresem https://space.jpl.nasa.gov
CalSky
AKTUALIZACJA: W październiku 2020 r. serwis calsky.com został zamknięty.
Alternatywą – moim zdaniem nieco słabszą graficznie – jest serwis CalSky założony w 1998 roku przez Arnolda Barmettlera. Mimo nieco archaicznego wyglądu serwis oferuje niezliczoną ilość funkcji i bieżących danych przydatnych podczas planowania i prowadzenia obserwacji. Wśród nich jest również generowanie wizualizacji tarczy planet dla danej daty obserwacji. Nasz podgląd wygenerujemy na stronie Mars -> Apparent View/Data, najlepiej ustawiając maksymalną wartość w okienku Output Size:
Tym razem nie musimy się martwić o czas, strona korzysta z bieżącego czasu systemowego.
Etap 2. Mapa
Mnogość map Marsa jest w Internecie tak wielka, że ich skatalogowanie i omówienie to temat na osobne, obszerne opracowanie. Dlatego nawet nie będę próbował tego robić, zwłaszcza, że każdy może łatwo przeszukać dostępne zasoby korzystając ze znanej wszystkim wyszukiwarki, która sama oferuje bardzo dobrą, interaktywną mapę Marsa. Aby jednak nie faworyzować podmiotów komercyjnych, zatrzymam się na rządowym amerykańskim projekcie NASA Mars Trek: https://trek.nasa.gov/mars (na stronie głównej projektu https://trek.nasa.gov można przejść do działów poświęconych innym obiektom Układu Słonecznego).
Mapa Mars Trek zbudowana jest w sposób podobny do znanej mapy Księżyca opartej o dane LROC. Pozwala oglądać powierzchnię w różnych projekcjach, także w formie interaktywnego modelu 3D, dodawać warstwy zawierające rozmaite kategorie danych itd. Nie wchodząc w szczegóły i mnogość dostępnych funkcji zatrzymajmy się na obrazie 3D pokazującym widok zbliżony do położenia tarczy przedstawionego na poprzednio uzyskanych wizualizacjach, porównując go z naszym zdjęciem:
Obraz można obracać, a przede wszystkim powiększać:
Co zatem wynika z analizy wizualizacji wygenerowanych dla momentu obserwacji z 16 września? W centrum tarczy przebiegają Doliny Marinera – gigantyczny system kanionów ciągnących się na długości ok. 5 tys. km. Jasny obszar na lewo od Valles Marineris to wulkaniczna wyżyna Tharsis, na której ulokowane są trzy olbrzymie wulkany tworzące zespół Tharsis Montes: Arsia Mons, Pavonis Mons, oraz Ascraeus Mons. Niestety, na moim zdjęciu nie da się ich dostrzec, podobnie jak największej w Układzie Słonecznym góry – wulkanu Olympus Mons, zlokalizowanego w pobliżu północno-wschodniej krawędzi tarczy. Niemal dokładnie po przeciwnej stronie tarczy, na prawo od południowej czapy polarnej widać jaśniejszy obszar uderzeniowego basenu Argyre Planitia, otoczonego od północy ciemnym pasmem Nereidum Montes. Ciemny obszar ciągnący się ku północy przechodzi w bogato ukształtowany teren Margaritifer Terra, zamykający od wschodu system kanionów Valles Marineris.
Zobacz także:
